Cope Topa leh Biakna

Khamtung gam, Tedim gam a sangmang masapen Joseph Herber Cope pen November 21, 1882 ni-in Pennsylvania (PA) State, Philadelphia khua ah suak hi. A pa pen Joseph Cope hi a, a nu Elizabeth Danforth Cope ahi hi. Unau 5 sung panin a lina ahi hi. Innkuan cithei sung panin a hong khangkhia ahi hi. A pu (a nu ii pa) Rev. Appleton Howe Danforth pen India Assam gam a sangmang khat hi.

1904 kumin University of Pennsylvania, Philadelphia khua panin Bachelor of Science (B.Sc.) degree ngah hi. Kum khat sung Utah State (gamke) E- Colorado, W-Nevada, S- Arizona) state in umcih hi. a om Mormon mite kiangah Pasian thuhilh na sem hi. Tua khitteh Noew York a om Tuiphum Lai Siangtho sang khat a hi Rochester Theological Seminary ah kah aa, 1908 kumin Bachelor of Divinity (B.D) degree ngah hi. 1934 kum America a om sungin Zogam a a nasepna hangin Colgate University in Doctor of Divinity (DD) pia uh hi.

Kum 17 a phak ciangin kikhel in Pasian um a 1899 kum in Philadelphia kua a om Second Baptist Church of German Town pawli ah tui kiphum hi. Tua pawli ah a zi tawh a khantawn in pawli mi in om uhhi. amau phawkna ciaptehna zong tua pawli ah tuni dongin om hi. February 17, 1908 ni in American Baptist Missionary Union in Zogam a sangmang dingin seh uhhi. Jul 7, 1908 ni-in Tuiphum sia (ordination) ngah hi. A zi Elizabeth Caldwell Simith tawh September 3, 1908 ni-in siangtho kitenna nei uhhi.

Sangmangpa Cope zi pen July 31, 1882 in Philaelphia khua mah ah suak hi. A pasal sangin khali dekstak upa zaw hi. Philadelphia khua a omsang sia sinna sangah kah a, 1904 kukmin zo hi. Tua khua a om Mt. Airy Baptist Church ah 1906 kum in tui kiphum hi.

Cope in B.D a ngah kum 1908 kum in Northern Baptist Khawmpi pen Oklahoma khua ah va siim hi. Gamdng mission sepna a president a sem Dr. Haggard in “Kawlgam, khamtung, Chin Hills a kici munah na pai ding hi.” ci-n gen hi. Cope in zong “Chin Hill” cih koi lai munah ompeuh mah hiding a hia” ci-in theizo peumah lo hi. Pasian in eite pianma pek in ong itna, ih muh theihna dingin i omna Chin Hills theilo khat na teel hi. Lamdang lua Pasian hong itna hangin Pasian min i phat masa hi.

Tua ciangin a lawmnu Miss Elizabeth C. Smith sikkhau sat in “Chin Hills koi mn ah om hiam? Gam thu bu sung an koi zon dih in ci in sawl hi. Sang a gamthu a sinpihpih a kithuah pih a lawmnu in zong , “Ka punote khat in Gazetteer khat nei in tuan sung hongen ningin tua khit ciangin sikkhau kong sat dinghi ci hi. tua laibu a et caingin “Kawlgam nitumna lam, gammong khat kuama uk nailoh na gam (unadministered area)khat hi, ci in a zing ciangin sikkhau thukkik hi.

Cope topa pen a neutung pan in sunday School hoihtak a kah khat, khangno C E sungte ah a kihel mahmah khat ahi hi. Kimawl zong a siam khat ahih hi.

Amau nupa pen Tedim gamah Pasian nasem dingin America Tuiphum pawlpi in a seh mahbangin New York khua panin September 30, 1908 ni in hong dingkhai uhhi. November 16, 1908 ni in Yangon hong tung uhhi. Amau tun hun leh Dr. East amau innkuan vai in Yangon ah a om hun tawh kituak a Dr. East in ama omna Hakha khua dongah Cope topte nupa tonpih in December 21, 1908 ni in Hakha hong tung uhhi.

Sangmang Cope-te nupa in tapa thum nei uh aa, Joseph Howard pen January 1, 1910 ni in Hakha khua ah suak hi. A nihna Harry November 26, 1911 ni in Hakha ah suak a, October 22, 1915 ni in Hakha mahah si hi. a tatumpen Appleton Danforth January 30, 1917 ni in America ah suak hi. Sangmangpa Cope June 11, 1938 zingsang nai 5:00 hun in Hakha ah si hi. a zi pen December 10, 1968 ni-in Philadelphia ah si hi.

1. Tedim a nasem ding kim lai Hakha hong tunna thu: A thu in Tedim ah phualthak sat ding vaihawmna a omtei hangin Tedim ah bangmah om nailo ahihn manin Hakha khua phuali in a neih masak loh uhn a phamawh ahi hi. Tedim ah inn lam nading sum a kicin lohna hang leh Tedimah phual i mun siauhna pen kipia pak thei lo ahih manin Tedim ah a kipanpah theilo ahi hi. July 1910 cianginTedim innlam nading Rs2500 kipia aa October 1, 1909 ni in Khamtung gam nasepna pen khanglam leh saklam ci inkhennih kisuah aa khanglam ah Hakha khua hualpi in nei in Dr.East in tavuan la ding a saklam ah Tedimphuali in ne in Cope topa in tavuan lading hi ci in khentatna nei uhhi.

Hakha khua atun uh ciangin ama sa pen in Hakha pau sin pah uh aa kum khat khit teh a kilawm zah pauthei ta uhhi. Khakha a om sungun Mrs.Laura Carson zi sangha uh uhhi. 1909 kum April kha in Zogam Tuiphum Pawlpi khawmpi a thum veina Hakha ah tung a Cope topa a kikhel masakna ahi hi.

Zogam khennih a khenkhit uh teh Rev. Cope pen Octber 1909 kum sungin Tedim paipah a Dr. East tawh Tedim ah kituah kik in sangmang huang mun ding seh uhhi. Mayh 1910 pawl in a inn leh anbuk ding a kizawh tei hangin Tedim ah kikhin pahtheilo uhhi. A tapa upapen January 1, 1910 ni in suak ahih manin naungek lai tawh tuuk hun sungin kkhual gamla tua taan zing ding thubaih lo khat ahi hi. Tua ahih manin guahtui kan khit November 1, 1910 ni in sangmang Cope tenupa nasep kipan taktak dingin Hakha khua panin Tedim hong tung uhhi.

Amau hong tuna hangin Tedim gam a Khristiante nuam mahmah uhhi. Tedim pau hong sinpah uh aa Tedim mite a gualhuai leh thuthak zong a thei nuam mawh khollo dingin hong mu uhhi. Zu pen nakzatlua hongs a uh aa, Khrisian suah nading a khaktan lianpen khat in mu uhhi.

Cope topa pen Sunday School panna khangkhai ahih mahbangin 1911 kum in Tedim ah Nipi sang (Sunday School) khat hong pankhia hi. Kumpi sang a sangnaupangte hong kah khak leh a cihna hi in a hi zongin amau upmawh zah in lawhcinglo hi. May kha in nipi thum sung Pasian thu genin zin kawikawi hi. October kha in Henzada ah Kawlgam a nasem sangmang teng kikhopna ah va kihel hi. Sangmang 65 kah hi.Kawl gambup tuiphum khawmpi zong kfinei suak pah aa, mi 1400 bang pha hi. 1912 kum in zong Pasian thugen in sihzang kual leh Sukte kual ah zin leuleu hi. Kumlang a cinma in khua 75 pha hi. Ahi zongin ama lamet zah inTapidaw hong suah cihbang om phalo hi. Hih kum mahin Tedim agam khua neu khat ah khanlawhna om in mitampi in Pasian thu um hi. August kha in Cope in mi 32 tuiphum hi. 1913 kum in Tedim gam ah mi 96 kituiphum hi. Sangmang Cope lungkim mahmah hi. Alangkhat ah Khristian a suaksa mi tampi zong nungtolh mawk hi. Pawl khat te bang Tapidaw a suah zaw kum sawm nai bang hikhin hi. Sunglam ze-et bawlsiatna hang ahi hi.

1914 kum in Cope in Tedim gam a om khua 133 sung panin khua 124 te ah zinin Pasian thu tangkona nei hi. April kha in Khuasak ah Zogam Tuiphum Kahawmpi a giat veina kikhioppi om hi. Mi 18 kituiphum in mi 200 in neekkhawm ne uhhi. Hih kikhopna ah Britist (Mikang) galkap ulian Col. Burne zong kihel thei hi. Col. Burne leh Cope topa kikhawl thei mahmah uh aa khkual zong zinkhawm zel uhhi. 1914 kum in Cope in sihzang kual leh Tdim gamteng pha kawikawi hi. 1915 kum Zogam Tuiphum Khampi pen Tdim ah January 29 -31 sungin kibawl hi. Misawm tui kiphum uh aa, akikhawm vekpi numei naupang tawh sim in 250 tang pha hi. 1915 kumin zong Cope topa in Tedim gam leh Falam gam sung ten gtuancil ngiingei hi.

Gamdang panin biakna na sem in a hongpaite in mabanpi khat ciat nei dingin a hong ai uhahih hi. Thu hilh nasep, pilna lamsang, leitung nuntakna khantohna ding lamsang cih bangin tavuan khatciat a neih tei uh hangin amau nasepna mun tawh kizui in a hithei bangin a vekpi in a thuahciat loh uh phamawh hi.

Sangmang pa Cope pen mipil mithumu mahmah leh mi thanuam khat hih manin zinkhia kawikawi a Pasian thu lam a genbek tawh Tapidaw upna kizel zo taktak lo ding zong kip zo taktak lo ding cih thei hi. Tua ahih manin a khual zin kawmkawm mahin Lai Siangtho na teitei hi. A tuntan na ah hun awng a ngah nak leh lainasep na sem pah lian hi. Amah tawh a kithuah Kayin mi Sia Shwe Zan leh Sia Po Ku-te in eipau tawmtawm thei khin uh ahih manin nakpi in na huh thei uhhi. Hih Siate gel ih phawkt tawntung ding a thupi khat ahi hi.

Cope pen nasep kizenna lamah kuamah phak ding hilo hi. Na naksep lua ahih manin a pumpi thuak zolo in a khantom hiding hi kici phial hi. Aman kalkal a Lai Siangtho a teipen 1914 kum bul lamin ei Tedim pau tawh Matthew bu hong zo hi. Kikhen thei pahlo ahih manin 1915 kum the kikhe zo pan a eipau a lai kikhen masapen ci-in kiciamteh hi.

2. Lai Siangtho Tawh Kisai Laite: Matthew – Tedim pau in 1915 kumin kibawl hi. Mualtung thuhilhna – Pau Cin Hau lai tawh 1931 kumin kibawl hi. Thuciam thak – Tedim pau in 1932 kumin zo hi. Hih pen 1983 ciang dong kizangh hi.

Piancil leh Paikhiatna – Thu ciamlui sung panin hihte gel zong Tedim pau in teikhin a, a laidal bek (Manuscript) in om pan hi. Hih pen Rev. Kam Khaw Thang in “Keima mit mahmah tawh ka muh hi aa, 1952 kum in Insein ah Lai Siangtho sangkah dingin ka paikhit ciangin kua khut sungah tung hiam cih ka thei kei hi” ci hi.

Thuciam thak zong Falam pau in a sih madeuh in sem hi. cih zong kigelh ahihmanin 1960 hun malai in a kizangh khin sinna a kitei (tentative Translation) a kici pen hikha dingin ka um hi. ci in Sia Thangin na gelh hi.

3. Laibu lamsang Tawh a Kisaite: Tedim pau in 1914 kum in laimai 29 a pha khat bawl hi kici ahihmanin dawng 20 val bang a pha labu hiding hi.

Tedim pau in 1923 kum in laa dawng 283 a pha laimai 293 a pha bawl hi ci in kigelh hi. Hih pen leitung galpi 2 na ven dong a kizangh ahi hi. Leitung galpi 2na venma sungteng Tedim, Falam, Hakha pau in ih laibu neih a kibang linlian ahih manin Tedim pau bek hilo in Falam leh Hakha pau tawh zong sangmang dangte tawh a semkhawm uh hiding hi. Leitung gali 2na hun cianginSangmang khempeuh galtai in a om uh hi aa, galven ciangin Laibu tawh kisai in Tedim Falam leh Hakha in amau san ciat ah sem in lanambat paizia kibang nawnlo ahih manin 1974 kum ciangin Zomi Baptist Convention in vaihawmna twh a kibangin neih kik ding a kipan kik ahi hi. Tua labu ah dawng 469 a pha hi a, tuhun dong mah a kizangh lai ahi hi.

Sangmangpa in Pasian thu bek hilo in leitung thu mahmah ah zong Zomite khantohna ding na tampi hong sepsak hi.Zomi bup I laiding hongphuat sak in laisin bute hong bawlsak hi. Pilna lamtawh kisai nasepna dingin Mikang kumpite in 1925 kum inZogam Sangmangpa Honorary Inspector of Schools) dingin koih hi. I Tedim kamin Pasian nasem gammial phulte sangmang I cihna pen Cope topa in sangmang nasep a sepna hang ahi hi. Cope Topa in hong phuatsak Roman alphabets tawh kigelhna 1919 kumin kikipsak hi.

Kumpi in a khualzinna dingin a piak sum sung panin Tedim pau leh Falam pau in Thu kizakna lai bawl in hawmkhia hi.

1932 kumin Cope topa in Tedim kam tawh Lai Siangtho thak hong zo aa, March kha in kikhen hi. Zo gamah a om masa pen Thu ciam thak (NT) ahi hi. Hih Lai Siangtho teina ah eimi leh Kayin siate pawlkhat in huh uhhi. June 10, 1935 ni-in Zogam a nasepna tungtawn in Rev. Cop pen Tuiphum sang khat ahi Colgate University in Doctor of Divinity (D.D.) pia uhhi.

Zogam Tuiphum khawmpi Sangmang pa Cope kihel tawpna pen March 18 -20, 1938 sung a Tonzang a kibawl Khawmpi ahi hi. Mi 900 bang kikhawm hi. 1938 kum in Zogam ah Tuiphumsa mi 650 pha a, pawlpi mibup 4600 bang pha hi ci-in kizasak hi.

Ton zang khawmpi khit ciangin Cope leh Dr. Strait Kawlgam leh India gam Pasian nasepna gamgi bawl ding in India lam pan a ong pai Rev. Lorrain tawh Zogam khang lam India gamgi khuaneu khat ah May 24, 1938 ni-in thukimna khat bawl uhhi. Hih mun panin Hakha hong ciahtoh uh ciangin Cope gilsan natna tawh a ci hong naknat mahmah a May 31 ni-in Hakha hong tun the zawam mahmah ta hi. Siavuan siam om sunsun tawh kibawl napi damtuan lo hi. Falam Siavuanpi pa kisam a aman’ zong ahih theih tawpin bawl napi, June 11, 1938 5:00A.M in Hakha khua ah kivui a, Dr. Strait in kikhopna makaih hi. Tuani in kumpite in dahna lahna in a laan khuamkim ciang khaisuk hi. Cope pen sangmang A. Carson han kiangah kivui hi. A sih in kum 55 leh kha 6 pha pan hi. Kum 30 sung Zogam ah Pasian’na sem hi.

Cope a sih laitak in a zi Bess pen a kiangah omlo hi. Gim mahmah cih thu a zak ciangin Tedim panin hong delhpah keei sam hina pi, lamkal panin a pasal si zo cih thu a zaktak the aman zong ka pasal luang beek va mudih ning ee, a luang ka lap kei leh zong a han beek ah va kap dih ning w, cituan sam lo in Falam panin Tedim ah kileh kik pah ving veng hi. Tedim ah zong sauvei taamlo in a gam uh America ah ciah pah ving veng hi. A pasal sih na tungtang a Sangmangnu tatzia pen ei Zo lungsim tawh kibang phalo hi. Kileh bulh lian hi.

Sangmangpa Cope phawkna in 1960 kum in Golden Jubilee kibawl a, Cope Jubilee Church kici hi. Diamond Jubilee zong kibawl khin a tu-in Cope Memorial Baptiast Church kici hi. TBA a kinei laikhetna zong Cope Memorial Press ci-in Cope min mah kitap sak hi.

Online tung pan a kila hi-in a gelh kitheilo hi...

Copyright © 2006 - Sian Tongluan.

Theme Customizer

Gaussian Texture



Gradient Background